हैदराबाद : आयसीएमआर-नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ न्यूट्रिशन (NIN) लवकरच केंद्रीय आरोग्य मंत्रालयाने तेल आणि साखरेबाबत अलिकडच्या काळात जारी केलेल्या नियमांच्या आधारे, भारतातील सर्व केंद्रीय संस्थांमध्ये आहारविषयक सूचना प्रदर्शित करेल, असे वृत्त ‘द टाइम्स ऑफ इंडिया’ने दिले आहे. NIN ने भारतीय अन्न सुरक्षा आणि मानक प्राधिकरण (FSSAI) च्या सहकार्याने हे ‘मॉडेल पोस्टर्स’ तयार केले आहे. त्यांच्या शिफारसीनुसार प्रति व्यक्ती दररोज २५ ग्रॅम साखर (सुमारे पाच चमचे) आणि ३० ग्रॅम खाद्यतेल, तूप आणि बटर (सहा चमचे) यापर्यंत वापर करावा. हे प्रमाण दररोज २००० कॅलरीजच्या निरोगी सेवनावर आधारित आहे. पूर्वी ही मर्यादा दररोज ५० ग्रॅम होती. परंतु जीवनशैलीच्या आजारांमध्ये वाढ झाल्यामुळे आम्ही ती २५ ग्रॅमपर्यंत कमी केली आहे. केंद्राच्या आदेशानंतर, हे फलक सर्व केंद्र सरकारी संस्थांमध्ये – शाळा, महाविद्यालये आणि इतर सार्वजनिक संस्थांमध्ये लावले जातील.
याशिवाय, भारतातील किशोरवयीन मुलांची मोठी संख्या आरोग्य धोक्यांना बळी पडत असल्याने, सीबीएसई आणि आयसीएसई शाळांना तेल, साखरेबद्दल जागरूकता फलक लावण्यास सांगण्यात आले आहे. या आदेशाचा मुख्य उद्देश लोकांना त्यांच्या सेवनाबद्दल जागरूक करणे आहे. तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे की, आजच्या काळात केवळ वजनच नाही तर शरीरातील चरबीच्या टक्केवारीचा देखील मागोवा ठेवणे महत्त्वाचे झाले आहे. एनआयएनचे शास्रज्ञ म्हणाले की, तेलाच्या वापराबाबतीत, जे कुटुंब आता दररोज दोन ते तीन चमचे तेल वापरते, ते फक्त १० टक्के (सुमारे एक चतुर्थांश चमचे) कमी करू शकते. हे कमी वाटू शकते. परंतु कुटुंबाद्वारे वापरल्या जाणाऱ्या एकूण तेलात लक्षणीय घट होऊ शकते. फक्त एकाच प्रकारच्या तेलांऐवजी विविध प्रकारच्या तेलांचा वापर करण्याची शिफारस केली आहे, कारण त्याचे आरोग्यासाठी अधिक फायदे आहेत.
एनआयएनच्या शिफारशींना पाठिंबा देताना, हैदराबाद येथील क्लिनिकल आहारतज्ज्ञ डॉ. श्वेता ए. म्हणाल्या, खाण्याच्या सवयींमध्ये बदल आणि चरबी, साखर, मीठ समृद्ध असलेल्या पदार्थांच्या सहज उपलब्धतेमुळे, साखर आणि तेलाचे सेवन अनेकदा नकळत जास्त प्रमाणात केले जाते. आपण आपल्या कॉफी, चहामध्ये घालत असलेली (थेट) साखर खूप कमी प्रमाणात आवश्यक असते. कारण ती जादा कॅलरीज प्रदान करते आणि कोणतेही पोषण देत नाही. बहुतेकदा जरी ते चवीसाठी किंवा त्वरित ऊर्जा वाढवण्यासाठी वापरले जात असले तरी, आपण मध, बिस्किटे आणि इतर पदार्थांमधून गरजेपेक्षा जास्त वापरतो. काही घरांमध्ये, भाज्यांच्या करीमध्ये साखर देखील मिसळली जाते. अन्नातील लपलेल्या चरबी पासून सावध रहा. त्याचप्रमाणे, लोक करीमध्ये आढळणारे दृश्यमान चरबी आणि काजू, बिया, दुग्धजन्य पदार्थ आणि प्रक्रिया केलेल्या अन्नातील अदृश्य चरबी दोन्ही खातात.
आहारतज्ज्ञांनी सांगितले की, बऱ्याचदा, अदृश्य चरबींकडे दुर्लक्ष केले जाते, ज्यामुळे एकूण चरबीचे प्रमाण जास्त होते. चपाती, तांदूळ आणि अगदी पिठामध्ये तेल आणि तूप घालतात. त्यांच्या मते, पाच चमचे साखर आणि सहा चमचे तेल आदर्श आहे. तथापि, प्रत्यक्ष गरजा व्यक्तीच्या वापर पातळी आणि चयापचयानुसार बदलू शकतात. असंसर्गजन्य आजार (एनसीडी) टाळण्यासाठी संतुलित सेवन राखणे ही गुरुकिल्ली आहे. जास्त साखर खाल्ल्याने चरबी वाढते, असे डॉ. श्वेता म्हणाल्या.
सार्वजनिक आरोग्य पोषणतज्ञ आणि निवृत्त आयसीएमआर-एनआयएन शास्त्रज्ञ डॉ. अवुला लक्ष्मैया म्हणाल्या की, जीवनशैलीशी संबंधित आजारांमध्ये वाढ केवळ अस्वास्थ्यकर आहारामुळे नाही तर मर्यादित शारीरिक हालचालींमुळेदेखील होत आहे. पूर्वी जीवनशैलीशी संबंधित आजार बहुतेक श्रीमंत लोकांनाच होतात, असे मानले जात होते. परंतु आता आपण कमी उत्पन्न गटांमध्येही अशा आजारांची मोठी वाढ पाहत आहोत. दुसरे कारण म्हणजे आशियाई-भारतीय जनुके चरबी अधिक सहजपणे साठवतात. हैदराबादमधील प्रत्येक तीन घरांपैकी एक कुटुंब एनसीडीने ग्रस्त आहे. केंद्रीय मंत्रालयाच्या या उपक्रमाचा उद्देश मधुमेह, लठ्ठपणा, उच्च रक्तदाब, हृदयरोग, काही कर्करोग आणि इतर जीवनशैलीशी संबंधित आजारांसारख्या एनसीडींच्या वेगाने वाढणाऱ्या संख्येला आळा घालणे आहे.
तज्ज्ञांना आशा आहे की, या जागरूकता मोहिमेमुळे लोकांना एचएफएसएस अन्न आणि अल्ट्रा-प्रोसेस्ड अन्नाचे सेवन कमी करण्यास प्रोत्साहित केले जाईल. द लॅन्सेट या वैद्यकीय जर्नलच्या २०२५ च्या अभ्यासाचा हवाला देत, केंद्रीय आरोग्य मंत्रालयाच्या निर्देशानुसार, भारतात लठ्ठ प्रौढांची संख्या २०२१ मध्ये १८ कोटींवरून २०५० मध्ये ४४.९ कोटी होण्याचा अंदाज आहे. यामुळे भारत जागतिक स्तरावर दुसऱ्या क्रमांकावर जाईल. हैदराबादमध्ये, शहराच्या हेल्पिंग हँड फाउंडेशनने केलेल्या सर्वेक्षणात असे आढळून आले की तीनपैकी एक घर जीवनशैलीच्या आजारांनी ग्रस्त आहे.
