कानपूर : येथील राष्ट्रीय साखर संस्थेचे माजी संचालक प्रा. नरेंद्र मोहन यांच्या नेतृत्वाखालील संशोधन पथकाने साखर कारखान्यांमधून निघणाऱ्या राखेपासून पर्यावरणपूरक आणि टिकाऊ विटा तयार करण्याची पद्धत विकसित केली आहे. महाराष्ट्रातील कोल्हापूर आणि उत्तर प्रदेशातील सीतापूरमधील रामगड येथील साखर कारखान्यांमध्ये या तंत्रज्ञानाचा वापर सुरू झाला आहे. दोन्ही साखर कारखान्यांच्या राखेपासून विटा बनवल्या जात आहेत, ज्या पारंपारिक विटांपेक्षा मजबूत आणि ओलावामुक्त आहेत. या विटांपासून बनवलेल्या भिंतींना प्लास्टर करण्याची गरज नाही.
‘जनता से रिश्ता’मध्ये प्रसिद्ध झालेल्या वृत्तानुसार, पाच हजार टन ऊस गाळप करणाऱ्या साखर कारखान्यातून दररोज २० टनांपर्यंत राख बाहेर पडते. आतापर्यंत साखर कारखाने खड्डे भरून या राखेची विल्हेवाट लावत. मात्र आता नवी पद्धती विकसित झाली आहे. याबाबत राष्ट्रीय साखर संस्थेचे माजी संचालक प्रा. नरेंद्र मोहन म्हणाले की, साखर कारखान्यांच्या बॉयलरमधून बाहेर पडणारी राख वायू प्रदूषणास कारणीभूत ठरते आणि त्याची विल्हेवाट लावणे कठीण आहे. आता साखर कारखान्यांमध्ये उसाच्या पिशव्या जाळून बाहेर पडणाऱ्या राखेपासून विटा तयार केल्या जात आहेत. साखर कारखान्यांमधून बाहेर पडणाऱ्या राखेचे आणि वीज प्रकल्पांच्या राखेचे गुणधर्म वेगळे आहेत. यामुळे विटा बनवण्यात मोठ्या अडचणी आल्या, परंतु अखेर यश मिळाले.
ते म्हणाले, आता दालमिया ग्रुपच्या दोन साखर कारखान्यांमध्ये बॉयलर राखेपासून विटा बनवल्या जात आहेत. अशा प्रकारे विटा बनवल्या जातात. विटा बनवण्यासाठी लागणारा कच्चा माल म्हणजे बॉयलर राख, दगड वाळू आणि सिमेंट. ते निर्धारित प्रमाणात मिसळून, हायड्रॉलिक प्रेसने इच्छित आकाराच्या विटा बनवल्या जात आहेत. दालमिया भारत शुगर अँड इंडस्ट्रीज लिमिटेडचे उपकार्यकारी संचालक आसिफ बेग यांच्या मते, बॉयलरमधून मिळणाऱ्या राखेपासून विटा, पेव्हर, टाइल्स आणि ब्लॉक बनवले जात आहेत. अधिक ताकद, प्लास्टरची आवश्यकता नाही. बाजारात उपलब्ध असलेल्या दगडी धूळ, फ्लाय ॲश (कोळशाची राख) आणि सिमेंटपासून बनवलेल्या विटांपेक्षा या विटा स्वस्त आणि टिकाऊ आहेत. या विटा बनवण्याची किंमत प्रति विटा पाच ते सात रुपये आहे.
