नोएडा : उत्तर प्रदेशातील नोएडामध्ये चक्क उसाच्या कचऱ्यापासून शाळा बांधण्यात आली आहे. उसाच्या कचऱ्यापासून बनवलेल्या शुगरक्रेट (वीट) पासून बनवलेली शाळेची इमारत नोएडामध्ये खुली झाली आहे. हा प्रकल्प पूर्व लंडन विद्यापीठ (यूईएल), भारतीय उत्पादक केमिकल सिस्टम्स टेक्नॉलॉजीज (सीएसटी) आणि पंचशील बालक इंटर कॉलेज (पीबीआयसी) यांच्या सहकार्याने करण्यात आला. भारत ऊस उत्पादनात अव्वल स्थानावर आहे. त्यामुळे आता बांधकामात मातीवर आधारित विटांना पर्याय वापरणे शक्य आहे. त्यामुळे मातीची झीजदेखील रोखली जाईल.
‘यूईएल’चे संशोधक ॲलन चँडलर आणि आर्मर गुटीरेझ रिवास यांनी २०२३ मध्ये शुगरक्रेट विकसित केले. उसाचा रस काढल्यानंतर उरलेला वाळलेला लगदा बगॅस म्हणून ओळखला जातो. त्यापासून बनवलेले आणि खनिज बाईंडरमध्ये मिसळलेली वीट पारंपरिक भाजलेल्या विटांपेक्षा सहा पट कमी कार्बन फूटप्रिंट देते. पूर्ण बांधकामासाठी शुगरक्रेटचा वापर करण्याची ही पहिलीच वेळ आहे. वर्गाच्या भिंती शुगरक्रेट ब्लॉक्सपासून बनवलेल्या आहेत आणि त्या काँक्रीटच्या बेसवर उभ्या आहेत, चुन्याच्या मोर्टारने त्या एकत्र जोडल्या गेल्या आहेत.
टीमचे नेतृत्व करणारे रिवास म्हणाले की, या वर्गाच्या स्टील फ्रेमने आधारलेल्या छताला एक क्लेरेस्टोरी खिडकी आहे, जी नैसर्गिक प्रकाश आत येऊ देते आणि वायुवीजन प्रदान करते. पावसाळ्यात विद्यार्थ्यांचे संरक्षण करण्यासाठी या डिझाइनमध्ये व्हरांडादेखील समाविष्ट आहे. या शाळेची रचना पर्यावरण आणि समुदाय दोघांसाठीही फायदेशीर आहे.
यूईएलने संपूर्ण भारतात नवीन प्रकल्पांसह ऊस संशोधनाचा विस्तार केला आहे. आता ही टीम शिक्षण स्वयंसेवी संस्था पर्यटन फाउंडेशनच्या सहकार्याने हरियाणातील हिसार येथे आणखी एक शुगरक्रेटवर आधारित सुविधा बांधत आहे. हे केंद्र शिक्षण आणि कौशल्य निर्मितीवर लक्ष केंद्रित करून १५० कमकुवत गटातील मुलांच्या गरजा पूर्ण करेल. यूईएलचे विद्यार्थी आणि कर्मचाऱ्यांनी हिसारमध्ये स्थानिक पॉलिटेक्निक विद्यार्थी आणि संशोधकांसह कार्यशाळादेखील आयोजित केल्या. त्यामध्ये घरातील तापमान नियंत्रित करण्यासाठी भारतातील मूळ तंतू आणि नैसर्गिक रंग कसे वापरता येतील, याचा शोध घेण्यात आला.
सीसीएस हरियाणा कृषी विद्यापीठाच्या भेटीदरम्यान, यूईएलने कृषी-कचरा सामग्रीवर संयुक्त संशोधन करण्यासाठी एक सामंजस्य करार केला आहे. या चर्चेत सामायिक प्रशिक्षण आणि भविष्यातील अभ्यासक्रम विकासाचाही समावेश होता. संपूर्ण देशात शुगरक्रेटचा वापर वाढविण्यासाठी सीएसटीचे संस्थापक सुनील सिंघल आणि यूईएल यांच्यात एक सामंजस्य करारदेखील करण्यात आला. वर्गातील कामगिरीचे निरीक्षण करण्यासाठी दिल्ली तंत्रज्ञान विद्यापीठासोबत एक संयुक्त अभ्यास गट देखील स्थापन करण्यात आला.
