વડોદરા: દૂધના ઉપ-ઉત્પાદનોનો ઉપયોગ કરીને વાહનોને પાવર આપવામાં મદદ કરી શકે તેવી સફળતામાં, ડેરી જાયન્ટ અમુલે ચીઝ અને પનીર બનાવતી વખતે દૂધના ઘટક છાશમાંથી બાયોઇથેનોલ ઉત્પન્ન કરવા માટે તેના મોટા પાયે ટ્રાયલમાં સફળતા મેળવી છે.
અત્યાર સુધી, ભારતમાં ઇથેનોલ મુખ્યત્વે શેરડીના રસ, મોલાસીસ, મકાઈ અને ડેમેજ ફૂડ ગ્રેન જેવા સ્ત્રોતોમાંથી મેળવવામાં આવતું હતું. પરંતુ આ નવી પ્રક્રિયાની સફળતા સાથે, ભારતની સૌથી મોટી ડેરી સહકારી સંસ્થા, અમુલ, સમર્પિત બાયોઇથેનોલ પ્લાન્ટમાં રૂ. 70 કરોડનું રોકાણ કરવાની યોજના ધરાવે છે. પ્રસ્તાવિત સુવિધા દરરોજ 50,000 લિટર બાયોઇથેનોલનું ઉત્પાદન કરે તેવી અપેક્ષા છે. કંપની ગુજરાતના ખાંડ સહકારી ક્ષેત્રમાં હાલના બાયોઇથેનોલ પ્લાન્ટ સાથે કામ કરવાની તક પણ શોધી રહી છે.
ધ ટાઇમ્સ ઓફ ઇન્ડિયાના અહેવાલ મુજબ, અમૂલ બ્રાન્ડનું માર્કેટિંગ કરતા ગુજરાત કો-ઓપરેટિવ મિલ્ક માર્કેટિંગ ફેડરેશન (GCMMF) ના મેનેજિંગ ડિરેક્ટર જયેન મહેતાએ જણાવ્યું હતું કે, “વધુ ટકાઉ બનવા માટે, અમે ચીઝ/પનીર છાશમાંથી બાયોઇથેનોલ ઉત્પાદનનું મોટા પાયે ટ્રાયલ હાથ ધર્યું હતું. તેનો ઉદ્દેશ્ય અમારા 3.6 મિલિયન ખેડૂત-માલિકો માટે અપસાયકલિંગ અને નવી આવકનો પ્રવાહ બનાવવાનો હતો.”
4.5 લાખ લિટર ચીઝ છાશનો ઉપયોગ કરીને, ટ્રાયલ દ્વારા 96.71% ઇથેનોલ સામગ્રી સાથે 20,000 લિટર રેક્ટિફાઇડ સ્પિરિટ પ્રાપ્ત થયું.
મહેતાના મતે, 4.4% ના આ રિકવરી દરને ભવિષ્યમાં 8% સુધી વધારી શકાય છે. તેમણે એ પણ નોંધ્યું હતું કે આ પ્રક્રિયા મિથેન ગેસ, ડ્રાય આઈસ અને પાણી સહિત ઉપયોગી ઉપ-ઉત્પાદનો ઉત્પન્ન કરે છે.
“આ ટ્રાયલ પાછળનો વિચાર સરકારના ઇથેનોલ-બ્લેન્ડેડ પેટ્રોલ (EBP) કાર્યક્રમને ટેકો આપવાનો હતો, જેનો હેતુ પેટ્રોલમાં ઇથેનોલ સામગ્રીને 20% સુધી વધારવાનો છે,” મહેતાએ ઉમેર્યું.
આ પાયલોટ પ્રોજેક્ટ ભરૂચ જિલ્લામાં આવેલી ખાંડ સહકારી સંસ્થા શ્રી નર્મદા ખાંડ ઉદ્યોગ સહકારી મંડળી લિમિટેડના ધારીખેડા યુનિટ ખાતે હાથ ધરવામાં આવ્યો હતો. આ યુનિટનું સંચાલન ઘનશ્યામ પટેલ દ્વારા કરવામાં આવે છે, જેઓ GCMMFની સભ્ય ડેરીઓમાંની એક ભરૂચ ડેરીના વડા પણ છે.
અમૂલ હાલમાં દરરોજ લગભગ 30 લાખ લિટર છાશનું સંચાલન કરે છે. ગુજરાતમાં, આ સહકારી સંસ્થા ખાત્રજ, પાલનપુર અને હિંમતનગરમાં સ્થિત ત્રણ મુખ્ય ચીઝ પ્લાન્ટ ચલાવે છે, જેનું સંચાલન અનુક્રમે અમૂલ ડેરી, બનાસ ડેરી અને સાબર ડેરી દ્વારા કરવામાં આવે છે. તે સમગ્ર ભારતમાં 15 થી વધુ પનીર ઉત્પાદન સુવિધાઓ પણ ચલાવે છે.
